Kelimelerin Ruhu-7: Yürütme Yetkisi ve Denge-Denetleme (Kuvvetler Ayrılığı)

 

Kuvvetler Ayrılığı(#)

     Anayasal kapsamda üç güçten söz edilir: Yürütme, Yasama ve yargı. Bunlar devlet olmanın göstergesi ve mecburiyetidir. Bunların dışında, demokrasinin evrilmesiyle gelişen özgür basın, güçlü sivil toplum kuruluşları ve merkez bankası gibi özerk kuruluşlar da demokratik devletin dayanağı olarak kabul edilir. Fakat, burada ele alınan, başta belirtilen üç güçtür.

     Demokrasilerde bu üç gücün bir diğerini kontrol edememesi esas kabul edilir. Kastedilen, ikna etme değil, emir alma seviyesi bağlantı ve anayasal yollarla da olsa etkileyebilme gücüdür. Bu üç güçten herhangi birisinin bir diğerinin etki alanına girmesi halinde, üçüncüsünün de aynı etki alanına girmesi kaçınılmazdır.

     Roosevelt ABD devlet sistemini üç at tarafından çekilen bir arabaya benzetmiştir bir konuşmasında ve yargıyı temsil eden atın, o günün sorununu çözmekte, yeterince asılmadığından şikayet etmiştir. Bu atı kamçılamaya(!) kalkınca da, yasama atı da yüke girmemiştir. Çünkü başkanın atlatmak istediği hendeği önce yargı hissetmiş, tehlike algısıyla arabayı o yöne çekmeye yanaşmamıştır. Kamçılama başlayınca da yasama atı, hendeğe fazla aldırmamakla birlikte, kamçılama geleneği doğar diye, başkanın partisinin çoğunluğuna rağmen, başkanın elinden kamçıyı almıştır.

     Tek tekerlekli cambaz bisikleti vardır, bilirsiniz. Üzerinde ancak cambazlar durabilir sınırlı bir sürede ve ancak ona uygun alanlarda sürülürse. İki tekerlekli bisiklete ise sıradan insan binebilir ancak o da ancak hareket ettirildiği sürece dengededir. Durdurulduğu  anda devrilir. Bir de üç tekerlekli bisiklet vardır. Üç noktadan yere değdiği için her zaman dengededir.

     Tek ayaklı masa yapamazsınız. İki ayaklı masa da olmaz. Denge, ancak üç veya daha fazla ayakla sağlanır.

     Teşbihte (benzetmede) hata aranmaz denmiştir. Roosevelt'in örneği de benim verdiğim örnek de devlet yapısını tamamen anlatmaz elbette. Ancak denge için bağımsız üç kuvvet şarttır gerçeğini yeterince vurgular. Tek ayaklı bir sistem ancak ve ancak kuvvet uygulayarak ayakta tutulabilir.

     Referanduma sunulan değişiklikte, yargı ve yasama büyük oranda yürütmenin etki alanına gireceğinden, bence demokrasi büyük yara alacaktır. Demokrasi vazgeçilemez bir değerdir diyenlerin destekleyeceklerini sanmıyorum.

     (#) Not: Terim öyle yerleştiği için 'kuvvetler ayrılığı' terimini kullandım. Güçler ayrılığı daha doğru olurdu.