DİKENLİ BİR SAVUNMA SANAYİİ HİKAYESİ-4

 

UMDUĞUN DEĞİL BULDUĞUN ÖNEMLİ

   Henüz mastır tezini sunamamış olmanın derdine, altı aylık oğlumun ve atama sorunu yaşayacak eşimin sorunlarını ekleyerek Eskişehir'e atandım.

   Yine bir diken temizleme molası.

   Opsiyon derslerim ve seçmeli derslerim, makine tasarımı ve imalat tekniklerine yoğunlaşmıştı. Mastır tezim de imalata ilişkin olunca, hayalim imalat birimlerinden birinde görev almaktı. Atamamın yapıldığı tasarım bürosu da ikinci seçenek olabilirdi.

   Ne var ki bulduğum umduğumdan çok farklıydı. Daha birliğe katıldığım anda, adını bile bilmediğim bir birime yönlendirildim: Aksesuar atölyesi. Sözünü ettiğim sistem ve donatıların yenilenmesi ve testleriyle uğraşacaktım.

   ODTÜ'de bir ara mecburi ders olarak verilen Sistem Bilimleri (Systems sciences) dersi ve ölçüm bilimi (Metrology) dersi sanki bu yeni görevim için tasarlanmışlardı. Özellikle test tezgahları üzerindeki çalışmalarımda, bu iki ders beni hiç yalnız bırakmadılar. 
   Bir taraftan Hollanda bağlantılı projenin hazırlıkları sürerken diğer taraftan yeni göreve alıştırılıyordum. Bir taraftan da tezimi yazıp bölüm bölüm danışmanıma doğrulatmaya gönderiyordum.  İş saatlerinde o konuda çalışmaya fırsat verilmiyordu ancak teknik resim biriminin yoğun desteği işimi kolaylaştırıyordu.

   Bazı mesleklerde bitmeyen bir öğrenme mecburiyeti vardır. Bizimki de öyle.
   İlk tanıştığım şeyler 'hose' ve J-57 motorunun 'hacamat' edilmesi oldu. Mesele şu: Belirttiğim motor üzerinde 'bleed regulater' adlı bir kontrol ünitesi bulunurmuş ve bunun testi için tedarik edilmiş bir test tezgahı varmış. Tezgahı kurmak ve devreye almak bana verilen ilk görevdi. Neyi nasıl yapacağımı kendim bulmak ve öğrenmek zorundaydım. İlk bakışta garip bir durumla karşı karşıyaydım. Önce motorun niye ve nasıl 'hacamat' edildiğini öğrenmeliydim. Öyle ya... İngilizcede 'bleed' kanamak/kanatmak anlamına geliyordu.
   Atölye şefine sorduğumda da 'hose' gelmedi daha diyordu, onun deyimiyle 'bled valf' tezgahı için. Hose dediğinin hortum olduğunu kolay anladık ancak 'bleed' işinin esasını öğrenmek için yayın taramam gerekti. Bereket ABD sisteminde, okumasını bilene, her seviyede yayın bulunuyordu ve komutanlığın kitaplığında da vardı ve güncelleniyordu düzenli olarak.
   Bu arada belirteyim, öncelikle öğrenmem gereken şey USAF doküman sistemi oldu.
   Kanatmanın esası şuydu: Bunu aerodinamiksiz anlatmaya çalışacağım. Kompresör  yüksek basınç bölgesine (yanma odasına) sürekli hava basar. Yokuşa karşı değirmen taşı yuvarlamak gibi bir şey bu. Bazı değişkenler birleşip kompresör performansını olumsuz etkilediğinde, hava akışı sürdürülemez, hatta geri teper. Bu kesinti yanmanın durması demek olduğundan güç kaybıyla sonuçlanır. İtki olmayınca da uçak havada tutunamaz. 'stall' veya 'surge' olarak bilinen bu durum, doğal olarak pilotların tüylerini diken diken eder.
   Yüklü bir kamyonun yokuş tırmanması gibidir bu durum. Bir nedenle hız kaybettiğinde, vites düşürerek motorun durmaması sağlanır. Kanatma sistemi vites küçültmenin yaptığını yapar; durma eğilimi içindeki motoru durmadan toparlar. Üstelik bu işlem adı geçen regülatör tarafından otomatik yapılır.
   Kanatma (bleed) sistemi, kompresörde tıkanma gelişirken, basınç farkını ve giriş havasının sıcaklığını hissederek olumsuz gelişmeyi saptar ve kanatma valfini açarak akışın sürekliliğini sağlar.
   Tezgahı çalıştırmak için kuramsal hazırlık yapıldı, şefin belirttiği 'hose' de geldi. Belgelerde geldi görülen ancak bulunamayan bir şey yüzünden çalışma yarım kaldı. Bu şey. -50 derecede donmayan bir sıvıydı. Tedariki her zaman sorunlu olan bu sıvıyla ileride de çok uğraşacaktım; Dow Corning silicon oil.
   O an bile ulaştığım noktaya tırmanarak ulaştım. Kişiye, başladığı işe dair, basit bir yönlendirme eğitimi çok yararlı olurdu. Ona buna sorarak veya akıl yürüterek öğrenmek, belki daha kalıcı olabiliyor fakat çok zaman alıyor.
(Bu günlük bu kadar. Devamında, şimdiden ayağıma batan bir dikenden sözedeceğim: Mühendislik mi yöneticilik mi?)